مجله ایرانی آموزش در علوم پزشکی
سال دوم شماره 1 (پیاپی 5، بهار و تابستان 1381)

مقدمه تحصیل در دوره پزشکی می تواند با تنش های متعددی همراه باشد که از جمله آنها برخورد با محیط آموزشی ناآشنای بالینی است. تماس زودرس با محیط بالینی به عنوان یکی از راهکارهای کاهش تنش حرفه ای، جهت دهی به نگرش دانشجویان و ایجاد انگیزش مطرح شده است. این مطالعه با هدف تعیین تاثیر یک دوره کوتاه مدت آشنایی با محیط بالینی بر نگرش به حرفه و آموزش پزشکی دانشجویان پزشکی انجام گرفته است.روش ها در یک مطالعه مداخله ای در قالب طرح پیش آزمون – پس آزمون، 45 دانشجوی پزشکی سالهای اول و دوم در یک برنامه آموزشی خاص و تحت نظر یک راهنما، در محیط بیمارستانی در قالب گردش در بخش، اطاق عمل، اورژانس و درمانگاه شرکت نموده و یک شب کشیک را هم به عنوان ناظر در بیمارستان و اورژانس گذراندند. نگرش های افراد از طریق پرسشنامه اندازه گیری شد.نتایج نمره نگرش نسبت به آموزش پزشکی پس از اجرای برنامه به میزان 31 درصد افزایش ولی نمره نگرش نسبت به حرفه و شغل پزشکی در پایان دوره به میزان 12 درصد کاهش پیدا کرد. تغییر مثبت نمره نگرش نسبت به آموزش پزشکی و نیز کاهش نمره نگرش نسبت به حرفه پزشکی در گروه زنان بیشتر از مردان بود. 86 درصد از گروه مورد بررسی خواستار اجرای این دوره برای همه دانشجویان شدند و 96 درصد اذعان داشتند که این دوره عامل درس خواندن بیشتر آنها در آینده شده است و به همین نسبت معتقد بودند این دوره باعث شد از تحصیل در رشته پزشکی بیشتر لذت ببرند و همه شرکت کنندگان مایل بودند در آینده داوطلبانه به بیمارستان بیایند. 65 درصد افراد بعد از دوره معتقد بودند حرفه پزشکی در عمل سختتر از آن چیزی بود که فکر می کردند و 35 درصد با این نظر موافق بودند که بیمار کاملا از آنچه قبلا تصور می کردند متفاوت بود.بحث اجرای این دوره تاثیر تماس زودرس با محیط بالینی را به عنوان محل درمان و محل آموزش به خوبی نشان داد. گرچه حجم نمونه مداخله انجام شده و شرایط آن امکان تعمیم همه جانبه را فراهم نمی آورد ولی به نظر می رسد اجرای این دوره به عنوان عامل انگیزش و جهت دهی به فراگیری دانشجو در طول دوره تحصیل و ایجاد آگاهی از فرایند حرفه، تاثیرات مثبتی را به جای گذاشته است.

مقدمه رایانه و شبکه اطلاع رسانی نقش مهم و فزاینده ای در امر آموزش پزشکی ایفا می کنند. این پژوهش به منظور تعیین میزان دانش، نگرش و عملکرد اعضای هیات علمی پیرامون کاربرد رایانه و شبکه اینترنت انجام شده است.روش ها مطالعه حاضر به صورت مقطعی بر روی تعداد 210 نفر از اعضای هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان صورت گرفت. نمونه گیری به صورت طبقه ای از تمام دانشکده ها و گروه های هر دانشکده انجام گرفت. از پرسشنامه برای جمع آوری اطلاعات در سه حیطه دانش، نگرش و عملکرد استفاده شد. داده های به دست آمده توسط نرم افزار SPSS و با استفاده از تست های آماریT-test، آنالیز واریانس یک طرفه ANOVA و کروسکال والیس(Kruskal Wallis) تجزیه و تحلیل گردید.نتایج نتایج به دست آمده در مورد نگرش، حاکی از آن بود که: 3/97 درصد از اعضای هیات علمی به نقش مهم یادگیری رایانه در ارتقای فعالیت های دانشگاهی خود اعتقاد داشتند. میانگین دانش اعضای هیات علمی که نشانگر مهارت آنها در استفاده از کامپیوتر، نرم افزارهای رایج، پست الکترونیکی و جستجوی مقالات در بانک های اطلاعاتی و مجله های آن لاین (on line) و... می باشد، 5/5±84/10 از 20 محاسبه گردید. در بررسی عملکرد، اعضای هیات علمی بطور متوسط در هفته 2/7±8/7 ساعت از رایانه و 9/5±4/6 ساعت در هفته از اینترنت بهره می گیرند. تفاوت معنی داری بین دانش افراد در دانشکده های مختلف مشاهده شد ولی در مقایسه دانش اعضای هیات علمی به تفکیک مرتبه دانشگاهی و مدرک تحصیلی تفاوت معنی داری وجود نداشت. در بررسی میزان ساعات کار با رایانه در دانشکده های مختلف، تفاوت معنی داری مشاهده گردید.بحث اکثریت اعضای هیات علمی نسبت به کاربرد رایانه و اینترنت در آموزش پزشکی نگرش مثبت داشتند ولی درصد قابل توجهی از آنها، از دانش و مهارت کافی برخوردار نبودند. بنابراین، لازم است تدابیری برای ارتقای دانش و عملکرد اعضای هیات علمی دانشگاه در راستای استفاده بهینه از رایانه و اینترنت اتخاذ گردد.

مقدمه در راستای ارتقای کیفیت آموزش عالی، پژوهش حاضر با هدف ارزشیابی برنامه آموزش در عرصه (کارآموزی و کارورزی) دانشجویان دانشکده مدیریت و اطلاع رسانی پزشکی از دیدگاه خود آنها طراحی گردید تا نتایج آن در تدارک برنامه مطلوب آموزش در عرصه دانشجویان به کار گرفته شود.روش ها در یک مطالعه توصیفی، کلیه دانشجویان رشته های کتابداری و مدیریت (57 نفر) که واحد کارآموزی یا کارورزی داشته اند مورد مطالعه قرار گرفتند. اطلاعات به وسیله پرسشنامه جمع آوری گردید. اعتماد و اعتبار علمی پرسشنامه با روش اعتبار محتوی و آزمون مجدد تایید شد. و نتایج با توزیع فراوانی نسبی و ارزش میزانی مقایسه و ارتباطات با آزمون کای دو توسط نرم افزار SPSS انجام شد.نتایج خودارزیابی دانشجویان از توانمندی هایشان در موضوعات آموزشی مورد بررسی در هر سه گروه مورد مطالعه متفاوت بود: همچنین بین آموخته های دانشجویان از استادان و توانمندی های آنان در کارآموزی مدیریت، سازماندهی و استفاده از بانک های اطلاعاتی، رابطه معنی دار مشاهده شد. رابطه بین توانمندی دانشجویان با مطالعه و انجام دادن وظایف محوله به دانشجویان نیز معنی دار بود.بحث بر اساس یافته های پژوهش به نظر می رسد بازنگری در کارآموزی های عملی دانشجویان در برخی قسمت ها و افزایش ساعات کارآموزی عملی و درگیری بیشتر اعضای هیات علمی در برنامه های کارآموزی عملی، ضرورت داشته باشد.

مقدمه. امتحان جامع علوم پایه که اولین آزمون سراسری دانشجویان پزشکی بعد از شروع تحصیل می باشد، می تواند تا حد زیادی توانایی های آنان را در گذراندن دوره ارزیابی کند. تجربه نشان داده است دانشجویانی که در امتحان ناموفق هستند در دوره های بعدی با مشکل مواجه خواهند بود. هدف از این تحقیق, تعیین نقش عوامل آموزشی – دموگرافیک بر نتیجه نمرات امتحان جامع علوم پایه پزشکی بود. روش ها. در یک مطالعه توصیفی – تحلیلی, کلیه شرکت کنندگان امتحان جامع اسفند ماه 1377 که 73 نفر بودند، مورد مطالعه قرار گرفتند. نمرات کلیه دروس دوره، نمره امتحان جامع و برخی از متغیرهای اجتماعی دموگرافیک از پرونده آموزشی آنان استخراج گردید و با آمار توصیفی و استنباطی توسط نرم افزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و خطر نسبی مردودی در امتحان جامع مشخص گردید. نتایج. تعداد مردودین امتحان20 نفر و خطر نسبی مردودی در امتحان جامع برای دانشجویان ضعیف در درس بافت شناسی 32/10 و معنی دار بود. این نسبت برای درس ایمنی شناسی 55/4 و بهداشت3، 11/4 و معنی دار بود. خطر نسبی مردودی برای ساکنین خوابگاه 2/7، سهمیه غیر مناطق 4/3 و افرادی که دوره علوم پایه را در بیش از 5 نیم سال گذرانیده بودند،1/3 و معنی دار بود. مدل رگرسیون نیز نشان داد که دروس میکروب شناسی، فیزیولوژی2، بافت شناسی، جنین شناسی و سهمیه همبستگی مستقیم و درس روانشناسی همبستگی معکوس با نمره امتحان جامع دارند. بحث. متغیرهای سهمیه، استفاده از خوابگاه و طول دوره علوم پایه از متغیرهای مرتبط با نمره یا نتیجه امتحان جامع هستند. متغیرهای فیزیولوژی2، میکروب شناسی، بافت شناسی و سهمیه، با توجه به خطر نسبی بزرگ و معنی دار و ضریب رگرسیون بزرگ جزو مهمترین متغیرهایی هستند که با نمره یا نتیجه امتحان جامع بیشترین ارتباط را دارند.

مقدمه یکی از مهمترین فعالیت های مدیریت و رهبری در سازمان های آموزشی، نظارت بر عملکرد مدرسان می باشد. نظارت به دو صورت اداری و بالینی می تواند صورت پذیرد، نظارت اداری بطور معمول و از طریق اداری انجام می شود و نظارت بالینی با استفاده از نگرش روابط انسانی و بر اساس کمک به رشد حرفه ای مدرس و بهبود کیفیت یادگیری دانشجویان رخ می دهد، این مطالعه به منظور مقایسه دیدگاه اعضای هیات علمی دانشگاه های علوم پزشکی در مورد تاثیر نظارت اداری و بالینی در فرایند تدریس - یادگیری انجام گرفته است.روش ها دراین پژوهش توصیفی تحلیلی، دیدگاه 135 نفر از اعضای هیات علمی دانشگاه های علوم پزشکی همدان، شهید بهشتی و اصفهان که به صورت تصادفی خوشه ایانتخاب شده بودند، از طریق پرسشنامه مورد بررسی قرار گرفت. داده ها با نرم افزار SPSS با روش آماری توصیفی و تحلیلی با آزمون ویلکاکسون (Wilcoxon) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.نتایج میانگین امتیازات مربوط به دیدگاه پاسخ دهندگان در مورد تاثیر نظارت بالینی بر بهبود کیفیت تدریس - یادگیری بیشتر از میانگین امتیازات مربوط به نظارت اداری بوده و همچنین پاسخ دهندگان، کاربرد نظارت بالینی با مراحل پیشنهاد شده توسط پژوهشگر را در بهبود کیفیت تدریس - یادگیری بسیار مفید ارزیابی نمودند.بحث کاربرد نظارت بالینی می تواند از طریق توسعه و رشد مهارتهای تدریس مدرسان به بهبود کیفیت یادگیری دانشجویان کمک نماید و از این طریق، کار آیی نظام آموزشی افزایش یابد.

مقدمه. ماهیت حوادث اورژانسی و خطرناک به گونه ای است که نیازمند اقدامات درمانی سریع می باشد. تحقیقات نشان می دهد پزشکان جوان هنوز در برخورد با شرایطی که جان بیمار را تهدید می کند, آمادگی کافی ندارند. با توجه به نیازی که در این زمینه احساس می شد، این پژوهش, با هدف بررسی تاثیر دوره آموزش اورژانس های شایع بر مهارتهای عملی دانشجویان پزشکی در برخورد با بیماران اورژانسی برگزار گردید. روش ها. این مطالعه مداخله ای نیمه تجربی به صورت پیش و پس آزمون در شهریور ماه 1381 در اورژانس بیمارستان آموزشی آیت الله کاشانی اصفهان به صورت یک دوره یک ماهه و در دو بخش عملی و نظری برگزار گردید و در آن 15 نفر از دانشجویان دوره بالینی پزشکی که حداقل بخش های جراحی و داخلی را گذرانده اند، شرکت کردند. نگرش دانشجویان در مورد توانایی های آنها در حیطه های مختلف در ابتدا و انتهای دوره توسط پرسشنامه بررسی گردید و اطلاعات به دست آمده توسط آزمون آماری ویلکاکسون (Wilcoxon) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. علاوه براین, پرسشنامه نگرش سنجی در مورد کل دوره آموزش در پایان دوره توسط دانشجویان تکمیل گردید و میانگین و انحراف معیار سؤالات آن محاسبه شد. نتایج. دانشجویان در اکثر حیطه های مورد نظر به جز در مورد اورژانس های مرتبط با گوش و حلق و بینی, توانایی خود را در پایان دوره بالاتر از قبل ارزیابی نمودند. بحث. این دوره یک ماهه با تاکید بر آموزش اورژانس های تروما برگزار گردید و نتایج حاصل، نشانگر تاثیر مثبت این دوره در افزایش اعتماد به نفس و توانایی دانشجویان در برخورد با بیماران ترومایی بود. به نظر می رسد اجرای وسیع و سازمان یافته تر این طرح ها به عنوان بخشی از آموزش، مفید می باشد.

مقدمه. با گسترش سریع فناوری اطلاع رسانی و در راس آن, شبکه سراسری جهانی (اینترنت)، اطلاع رسانی علوم پزشکی نیز با همین سرعت توسعه می یابد. هم اکنون اکثر مجلات، مقالات سال های اخیر خود را به صورت آن لاین (Online) در اختیار گذاشته اند. اگرچه با قرار گرفتن مدلاین (MEDLINE) بر روی شبکه جهانی و در دسترس بودن چکیده مقالات, تا حدودی نیازهای محققین برطرف می شود, اما مشکل اساسی, دسترسی به متن کامل مقالات بوده است. این مطالعه به منظور تعیین امکان دستیابی سریع و آسان و کم هزینه به متون کامل مقالات پزشکی طراحی گردید. روش ها. در یک مطالعه توصیفی, با مراجعه به سه دانشگاه علوم پزشکی در تهران, وضعیت سیاهه مجلات موجود آنها اخذ شد. همچنین با جستجوی سایت های عرضه کننده متن کامل رایگان مقالات, امکانات این سایت ها بررسی شد و از طرف دیگر, شرکت های عرضه کننده متن کامل مقالات (delivery Document) و نوع و روش خدمات و هزینه های آنها مشخص گردید. نتایج. دانشگاه علوم پزشکی ایران با حدود 3000 عنوان مجله چاپی از وضعیت مطلوبتری برخوردار بود. این مقدار برای دانشگاه های تهران و شهید بهشتی به ترتیب 1300 و 1000 بود. بحث. به نظر می رسد برای دستیابی به متن کامل مقالات, استفاده از بانک های اطلاعاتی و منابع داخلی موجود در کتابخانه های علوم پزشکی, با توجه به غنی بودن آنها و همچنین صرف هزینه ناچیز, در اولویت قرار دارد. در این صورت, ایجاد یک سیستم امانت بین کتابخانه ای در داخل کشور بسیار مفید و حتی ضروری خواهد بود.

مقدمه مربیان پرستاری باید علاوه بر آموزش نظری، در آموزش بالینی، تحقیق و کمیته های مختلف مشارکت داشته باشند. این گونه مسوولیت ها در آنها تنیدگی زیادی ایجاد می کند. این پژوهش به منظور تعیین عوامل تنیدگی آور آموزش نظری و بالینی پرستاری در مربیان پرستاری انجام شده است.روش ها. این پژهش یک مطالعه توصیفی-تحلیلی و یک گروهی است و روش گردآوری اطلاعات، پرسش نامه بوده است. نمونه پژوهش شامل 96 نفر از مربیان سه دانشکده پرستاری و مامایی تهران بوده که به صورت تصادفی – طبقه ای انتخاب شده اند.نتایج نتایج نشان داد که در بین عوامل تنیدگی آور آموزش نظری، «فقدان آمادگی تدریس و تجربه آموزشی» بیشترین درجه تنش زایی را برای مربیان پرستاری ایجاد کرده است «تعداد زیاد دانشجویان در کلاس درس» و «کار کردن با کسانی که از نظر عادات و ارزش های کاری متفاوت هستند» و «حفظ سطح دانش حرفه ای» به ترتیب در مرتبه های بعد قرار داشتند. در بین عوامل تنیدگی آور آموزش بالینی، «فشار کار زیاد ناشی از تدریس دروس بالینی، نظری و مسوولیت های اداری و احساس عدم تساوی با دیگران» بیشترین درجه تنش زایی را داشته است و «نظارت کافی بر فرد فرد دانشجویان در بالین»، «واضح نبودن سیاست جانشین سازی مربیان پرستاری در محیط های بالینی» و «فقدان آمادگی و تجربه» نیز به ترتیب از درجه تنش زایی بالایی برخوردار بوده اند.بحث در آموزش دروس نظری و بالینی پرستاری، عوامل زیادی وجود دارد که به عنوان عوامل تنیدگی زا شناسایی شده است. پیشنهاد می شود آموزش دروس نظری به صورت آموزش گروهی انجام شود و برنامه ریزان آموزش پرستاری از حجم کاری مربیان پرستاری بکاهند و در تعیین حجم کار تساوی را راعایت نمایند.

تکنیک فیش باول (Fishbowl) این تکنیک نیازسنجی در گروه تکنیک های توافق-محور دسته بندی می شود. این تکنیک زمانی مورد استفاده قرار می گیرد که تعداد افرادی انتخاب شده برای جمع آوری اطلاعات نیازسنجی, محدود باشند و امکان تجمع آنها در یک کارگاه آموزشی نیز وجود داشته باشد. در این تکنیک, افرادی را که برای کسب اطلاعات و سنجش نیاز جمع شده اند، مشابه آنچه در کارگاه های آموزشی معمول است, به گروه های کوچک تقسیم می کنند و هر گروه با تبادل نظر, فهرستی از نیازها را تهیه می کند تا در جلسه عمومی با حضور همه شرکت کنندگان, گزارش کار گروه ها عرضه شود و پس از بحث و تبادل نظر, فهرست نیازهای مورد توافق و اولویت بندی آنها انجام می گردد. بدیهی است برای استفاده از این تکنیک، مجریان نیازسنجی باید نسبت به نحوه برگزاری کارگاه و شیوه انجام کار گروهی, واقف و مسلط بوده و شرکت کنندگان را نیز در مورد نحوه انجام کار گروهی توجیه کنند. این روش نیازسنجی از روش هایی است که در مدت زمان محدود می تواند اطلاعات مناسبی را فراهم نماید و برای سازمان هایی که در محدوده جغرافیایی کوچکی فعالیت می کنند، روش مناسبی می باشد. 3- تکنیک تل استار (Telstar) این تکنیک نیازسنجی نیز در گروه تکنیک های توافق-محور قرار می گیرد. این تکنیک بسیار شبیه تکنیک فیش باول است. این تکنیک زمانی مورد استفاده قرار می گیرد که تعداد افرادی که باید از آنها کسب اطلاعات شود, زیاد است. در این حالت, افراد در مناطق مختلف گرد هم می آیند و از طریق تکنیک فیش باول به تعیین نیازهای آموزشی می پردازند و سپس نماینده یا نمایندگانی از هر منطقه در گردهمایی مرکزی روی نیازهای آموزشی و اولویت بندی آنها توافق می کنند. در مرحله دوم, نمایندگان مناطق با شیوه کارگاهی مشابه تکنیک فیش باول توافق سازی می نمایند. تکنیک های توافق-محور (دلفی، فیش باور، تل استار) همگی برای تعیین نیازهای آموزشی در نظام سلامت و آموزش پزشکی و بویژه آموزش های مداوم، کاربرد مناسبی دارند. تکنیک های نیازسنجی مساله - محور، مشکل - محور تکنیک های مورد اشاره در این گروه از تکنیک های نیازسنجی، عمدتا ناظر بر شناسایی مشکلات فردی و مشکلات موجود در سیستم می باشد که ممکن است کارآیی یک سازمان را کاهش دهد. در این گروه چهار تکنیک معرفی شده است: 1- تکنیک رویداد مهم (Critical Incident) در این تکنیک, فرض بر این است که رویدادهای درون سازمان به عملکرد مثبت و یا منفی کارکنان مربوط می شود، از این رو، با شناسایی عملکرد کارکنان برجسته و ضعیف، کوشش می شود عملکردهای برجسته از طریق آموزش به دیگر کارکنان تعمیم یابد و عملکردهای ضعیف زدوده شود. در این تکنیک, در واقع, فاصله عملکرد کارکنان برجسته و ضعیف نیازی می باشد که باید برای افزایش کارآیی سازمان برطرف گردد. 2- تکنیک درخت خطا (Fault Tree) این تکنیک بیشتر با محاسبات ریاضی همراه است و به نوعی, تحقیق در عملیات سازمان محسوب می شود. در این تکنیک, احاطه به کل سیستم و ارزیابی درون دادها و عملیات و بازده ها ضروری است. هرگونه تغییرات و یا تصمیم گیری, که محصول تحقیق در عملیات سیستم می باشد و لازم است برای افزایش کارآیی مورد نظر قرار گیرد, به عنوان نیاز محسوب می شود. 3– تکنیک آزمون وظایف کلیدی (Key Tasks Assessment) در این تکنیک, با انجام آزمون از کارکنان درباره وظایف شغلی آنها، میزان سؤالاتی که از سوی پاسخگویان جواب داده نشده است به عنوان نیاز مطرح می شود که باید برای رفع آن کوشش شود. 4- تکنیک تجزیه و تحلیل شغل (Job Analysis) در این تکنیک, از طریق مشاهده، مصاحبه با کارکنان و سرپرستان و بررسی اطلاعات مربوط به شرح شغل، وظایف شغلی کارکنان به روشنی تجزیه و تحلیل و شناسایی می گردد. فاصله توانمندی موجود کارکنان با مهارت های لازم برای انجام شرح وظایف شغلی به عنوان نیاز آموزشی در نظر گرفته می شود. تکنیک تجزیه و تحلیل شغل, سابقه طولانی دارد و به لحاظ ساده بودن سال هاست که برای استخدام و آموزش کارکنان از آن استفاده می شود. این تکنیک برای کارکنان حرفه ای مثل نظام سلامت، تکنیک نسبتا مناسبی می باشد.

معرفی برخی پایگاه های مفید در آموزش پزشکی اتحادیه آموزش مداوم جامعه پزشکی http://www.acme-assn.org این اتحادیه در جهت ایجاد فرصت های مناسب برای توسعه توانمندی حرفه ای کارشناسان آموزش مداوم پزشکی، به منظور بهبود پیامدهای خدمات سلامت, فعالیت می کند. در پایگاه اینترنتی اتحادیه که مربوط به آمریکای شمالی است، علاوه بر ارائه فهرست مفصلی از انواع منابع کتبی موجود در پایگاه که به فروش می رسد، امکان دسترسی رایگان به نشریه این اتحادیه که با نام «Almanac» منتشر می شود وجود دارد. مطالعه مستمر مقالات این نشریه برای کارشناسان آموزش مداوم کشور می تواند مفید باشد. مجله الکترونیکی پیشرفتهای آموزش فیزیولوژی http://advan.Physiology.org این مجله اختصاصا به معرفی یافته های متخصصین در مورد آموزش فیزیولوژی می پردازد. بخش جداگانه ای در مجله به آموزش آزمایشگاهی، و بخش دیگری به ابداعات و ابتکارات آموزشی برای انتقال برخی مفاهیم در فیزیولوژی تخصیص یافته است. متن کامل اغلب مقالات این مجله به صورت رایگان در دسترس می باشد. منابع آموزشی برای دانشجویان علوم پزشکی http://www.meduniv.lviv.ua/inform/studlinks.html پایگاه فوق برای استفاده عموم دانشجویان گروه پزشکی تدارک دیده شده و در بردارنده فهرست مجموعه ارزشمندی از پایگاه های مفید برای آموزش رشته های مختلف, انجمن های پزشکی، دروس الکترونیکی، مجموعه های مولتی مدیا و... است. با مراجعه به این سایت, می توان فهرست پایگاه های مفیدی را برای تهیه متون کمک آموزشی یا دریافت مقالات مفید پیدا نمود.